SERAT PURWAKA

www.alangalangkumitir.wordpress.com

Oleh : Mas Kumitir 1

www.alangalangkumitir.wordpress.com

Oleh : Mas Kumitir

Manawi kita gagas-gagas, lampahing ngagesang punika kenging winastan

karoban dening panyêluding wisaya. Boten rumiyin, boten sapunika, boten

rampung-rampung, tansah sami cocongkrahan, labêt sami rêbat lêrês dhatêng

gagandhulan tuwin tekadipun piyambak-piyambak.

Wisaya punika wontên ingkang gampil kasumuruban, lan wontên ingkang botên

gampil anggenipun nyumêrêbi. Wisaning sawêr botên sanes namung dumunung

wontên ing untu, lan panyêmburipun. Wisaning kalabang lan kalajêngking

wonten ing êntupipun. Ananging ing samangke, lah dumunung wontên ing

pundi, menggah wisaning sadaya s^erat-sêrat piwulang, ingkang sampun

sumebar dados wawaosianing ngakathah? Punika botên sanes kajawi dumunung

wontên ing pangertosan kita pribadi.

Kados pundi ing jagad, kawontênan panggêlaring piwulang ingkang sami

kasêbut ing sêrat-sêrat, punapa inggih wontên pigunanipun ingkang langkung

agêng tumrap ing gêsang kita, murih tata têntrêm lan karaharjan? Lha punika

nyumanggakakên, amargi piwulang kasêbut ing dalêm sêrat-sêrat wau, sagêd

nuwuhakên pangertosan warni kalih, sapisan: pengêrtosan ingkang ngênggeni

wontên ing sasananing kalêrêsan. Dene ingkang kaping kalih: pangertosan

ingkang ngênggeni wontên ing panasaran.

Manawi kita sagêd mangêrtos nampeni suraosing piwulang wau, punika kados

dene kita manggih usada ingkang sampun sumêrêb abên-abênan lan

tumanjanipun. Manawi makatên sampun tamtu kita sagêd manggih kawilujêngan

lan kemulyan. Kosokwangsulipun pangertosan kita ingkang saking sêrêp

panampinipun, punika kados dene kita manggih usada ingkang abên-abênan

www.alangalangkumitir.wordpress.com

Oleh : Mas Kumitir 2

www.alangalangkumitir.wordpress.com

Oleh : Mas Kumitir

tuwin tumanjanipun dereng kita sumêrêbi. Ingkang makatên punika sagêd ugi

andadosakên ing wisaya. Langkung-langkung yen pangêrtosan ingkang sêling

sêrêp panampinipun wau, lajêng katularakên ing ngasanes, sarana lesan utawi

sarana sêrat-sêrat, sampun tamtu badhe langkung agêng ing wisayanipun.

Kasêbut ing sêrat Paniti Sastra bab 10 ungêlipun makatên: ingkang dados

wisaning tiyang nêdha punika bilih kirang telatos pamamahing têtêdhan, yen

botên lêmbut ingkang dipun têdha yêkti dados sêsakit. Mênggah pikajênganipun

makatên: têmbung: tiyang nêdha, mangêrtosipun nêdha kawruh. Pamamahing

têtêdhan: pikajênganipun: panyuraosing kawruh. Mênggah gamblangipun

makatên: tiyang ngudi kawruh punika kêdah telatos panyuraosipun, murih

mangêrtos ing lair batos. Sêbab yen botên makatên, kawruh ingkang sajatosipun

langkung miraos tumrap raosing manah, botên siwah kadidena raosing madu

pinasthika, têmah lajêng malik garêmbyang dados raos pait asêngak kadidene

tuwak sajêng ingkang angêndêmi, ing wusana lajêng andadosaên wisaning jiwa

raga.

Kuwontênan ingkang makatên wau, sanyatanipun botên nama aneh, yen kita

kajlungupa ing jurang panasaran. Sabab miturut panggêlaring sadaya sêrat-sêrat

piwulang, punika prasasat mbotên wontên têmbung ingkang ukaranipun kadamêl

prasojo, nanging wontên têmbung paribasan, pasemon, pralambang, tuwin

pralampita. Dados prasasat kita sami kinen ambatang adêging cacangkriman.

Dene mênggah pikajênganipun: Sapisan perlu kangge ngadegakên tuwin

ngluhurakên. Kaping kalihipun pêrlu kangge dhadhasaring pamarsudi tumrap

para siswa, supados tansah sami anandangakên kalimpadan alusing pambudi.

Mila siswa ingkang kirang lantip, inggih botên sagêd nampeni piwulang wau..

Wontênipun sêrat ingkang kadhapur paribasan, pralampita, pasemon, tuwin

pralambang upaminipun sêrat Maha Bharata. Sêrat Maha Bharata punika sêrat

ingkang isi sawarnaning sadaya kawruh, kadosta kawruh kasukman, kawruh

kadewan, kawruh kamanungsan, lan sanes-sanesipun. Sêrat Maha Bharata punika

kaprinci dados pintên-pintên parwa, utawi perangan, utawi bageyan. Parwa isi

pintên-pintên sloka.

Sarehning makaten kawontênanipun, dados manawi kita badhe nyuraos piwulang

ingkang kasêbut ing Maha Bharata wau, kita kêdah ngengêti parwa lan

slokanipun, yen botên makatên têmtu badhe klintu panyuraosipun. Jalaran

têmbung satunggal kemawon umpami Krêsna, punika anggadhahi têgês pintênpintên

kemawon kadosta cêmêng, toya, pikir, rahsa, gêsang, lan sasaminipun

miturut parwa lan slokanipun.

www.alangalangkumitir.wordpress.com

Oleh : Mas Kumitir 3

www.alangalangkumitir.wordpress.com

Oleh : Mas Kumitir

Piwulang kasêbut ing ngandhap punika nyimpên wêwados ingkang kadhapur

kalimpadaning basa ingkang pikajênganipun asung piwulang dhatêng kita, yen

sadaya pandamêl punika sayogi katindakna kanthi papadhanging angên-angên.

Mênggah piwulang wau, kula udhari makatên:

1. Aja ngandêl pituturing wong, mênggah pikajênganipun: kita sampun ngandêl

dhatêng pituturing tiyang ingkang botên kasêksen tuwin ingkang botên

miturut dhatêng gumêlaring akal ingkang sampun sah dening para sarjana,

sarta ingkang botên sagêd kasêksen dening papadhanging nalar.

2. Aja ngandêl marang wirayat kuna, amarga saka lawase, pikajênganipun

têmbung: lawase = luwas = lawas = suwe = têbih = mêmêt = lêbêt, suraosipun

punika sagêdipun kita ngandêl, inggih manawi kita sampun sagêd njajagi

maksuding wirayat wau.

.

3. Aja ngandêl pawarta, sabab akeh wong ngandhakake, pikajênganipun sampun

ngandêl pawartosipun tiyang ingkang sampun misuwur, cidra, sanadyan

maneka warni kasagahanipun prayogi botên kapaelu.

4. Aja ngandêl thok waton saka layang karangane wong wicaksana ing jaman

kuna. Pikajênganipun sampun ngantos ngandêl kemawon dhatêng sadaya

sêrat-sêrat: kina. Awit sêrat-sêrat wau upami mungêla abrit sagêd ugi

maksudipun cêmêng. Inggih sêrat ingkang makatên punika ingkang kêdah

kita jingglêng maksud suraosipun. Sêbab kados atur kula ing ngajêng, yen

sadaya sêrat piwulang, punika sami dhinapur pralampita, dene badharing

pralampita wau muhung saking pangêrtosan kita pribadi.

5. Aja ngandêl marang gurumu lan para pandhita, amarga saka kuwasane:

pikajênganipun: mrayitnani dhatêng pratingkahing para ingkang ngakên

dados guru ingkang mawi papacak: kudu manut miturut, lan kudu asih trêsna

marang gurumu lan marang pandhuwuranmu sabab dhudhuwuranmu, iku

dadi wakile kang maha kuwasa. Lah inggih makatên wau manawi botên kita

prayitnani, têmah sagêd ugi dhumawah ing kasangsaran. Dene sanyatanipun

ingkang wajib asih trêsna punika ratu tumrap ing kawula, bapa biyung tumrap

ing anak, guru tumrap murid. Yen sanyata asih trêsna trus ing lahir batos

sampun tamtu kawula murid sami amangsul sih katrêsnan ingkang botên

mawi pinarintah.

www.alangalangkumitir.wordpress.com

Oleh : Mas Kumitir 4

www.alangalangkumitir.wordpress.com

Oleh : Mas Kumitir

Yen kita sagêd ngugêmi piwulang nêm prakawis inggih ing ngriku punika

ênggening kasunyatan, mangêrtosipun: Têtêping ulah kawruh punika, yen sagêd

kanyatahan wontên pikantukipun ingkang langkung agêng ing bab: Karaharjan,

Kamulyan, tuwin Katêntrêman.

…Manawi badhe maos buku punika kêdah sampun suci lahir batin,

mangêrtosipun salêbêting nampi wêjangan ing dalêm buku punika kêdah kanthi

panggalih ingkang têntrêm, suci, têliti, wêning. Botên kenging grusa-grusu,

srakah, rêgêd ing pikir. Sadaya punika namung murih kasêmbadaning sêdya

ingkang utami, awit botên klentu anggenipun nampi suraosing buku punika.